ÇOCUKLARDA DUYGUSAL FARKINDALIK ve DUYGU DÜZENLEME BECERİLERİ
“DUYGULARIN BİZE ANLATMAK İSTEDİKLERİ VARDIR.”
Hepimiz çocuklarımızın duygularını kontrol etmeyi öğrenememesinden endişe ederiz. Ne de olsa yaşadıkları birçok sorun duygularını doğru şekilde ifade edememelerinden kaynaklanır. Çocuklar bir duyguyu ifade etmek istediklerinde ancak nasıl ifade edeceklerini bilmedikleri zaman olumsuz davranışlar sergilerler. Ancak duygularını olduğu gibi kabul etmeleri ve uygun şekilde ifade etmeleri gerektiği öğretilebilir.
Çocukların davranışlarına sınırlar koymak, onların hissettiklerine sınırlar koymak anlamına gelmez.
Çocukların duygularını nasıl kontrol edebileceklerini öğrenmeden önce, çocukların onları “hissettiklerini” bilmeleri gerekir.
Duyguların kontrol edilebilmesi için ilk olarak çocuğun duyguları tanınması gerekiyor. Her zaman ne hissettiğini ona söyleyiniz. “Galiba bu seni üzdü”, “Bu seni kızdırmış gibi görünüyor”.
Kendi duygularınızı paylaşarak çocuğa model olabilirsiniz. Bağırdığınızda bağırmayı, saygılı konuştuğunuzda saygılı konuşmayı öğrenir.
Etrafınızdaki insanların duygu ifadelerine duyarlı olunuz. Eşinize “Biraz üzgün görünüyorsun. Seni üzen bir şey mi var? diye sorduğunuzda çocuğunuza “Diğerlerinin yüzlerine bakarak onların duygularına dair tahminler yapabiliriz” mesajı verebilirsiniz.
Kızmanın, kıskanmanın, korkmanın çok doğal olduğunu; ancak bu duyguların sonucunda başkalarına zarar vermenin doğru olmadığını söyleyebilirsiniz. Duyguları kendisine ve başkasına zarar vermeden ifade etmeyi öğrenmesi için etkinlikler planlayınız.
Duyguları kendisine ve başkasına zarar vermeden ifade etmeyi öğrenmesi için etkinlikler planlayınız. Bu konuda duyguları tanıtma egzersizleri ile ilgili duygu farkındalığını arttırabileceğiniz kaynakları inceleyebilirsiniz.
Çocukların duygularının kötü olmadığını ve aslında önemli olduğunu anlamaları önemlidir. Çocukların duygularını bunalmadan yaşayabilmelerini istiyoruz. Örneğin, birisi duygularını incitecek bir şey söylerse çocuklar için üzülmek sorun değil. Ancak, üzüntü içinde öfkeyle eyleme geçme noktasına gelmeleri doğru değildir. Çocukların okula gitme konusunda endişelenmeleri sorun değil; kaygıları nedeniyle okula gitmekten kaçınmaları doğru değildir.
Çocuklarda 5 adımda duygu kontrolü nasıl sağlanır?
1- Her çocuğun, her yetişkin gibi, her duyguyu hissetme hakkı olduğunu kabul etmek.
2- Çocuğun duygularını sizinle paylaşmasının sizin için değerli olduğunu hissettirmek.
3- Çocuğa “sözel ifade becerisi” kazandırmak
4- Etkin dinleme
5- Çocuklara örnek olma
Örneğin çocuğunuzla oyun oynamak istiyorsunuz ama o oynarken çığlık atıyor, oyuncakları fırlatıyor ve evdeki eşyalara zarar veriyor. “Şunu yapmayı kes artık!” demek yerine “Bu şekilde davrandığın zaman üzülüyorum ve seninle oynamak istemiyorum. Sakinleştiğinde oyunumuza devam edebiliriz.” diyerek hem duygunuzu ifade etmiş hem de çocuğunuza daha sakin oynaması konusunda yol göstermiş olursunuz.
ÇOCUKLARLA DUYGULARI TANIMLAMA
Oynadığınız oyunların içerisinde muhakkak duygular hakkında konuşun. Herhangi bir yaşantının ardından bunun nasıl hissettirdiğini sorun. Davranışlarımızın başka insanlara nasıl hissettirebileceğini anlatın.
Herhangi bir yaşantının ardından bunun nasıl hissettirdiğini sorun
Oyun oynarken duygular hakkında konuşun.
Davranışlarımızın başka insanlara nasıl hissettirebileceğini anlatın.
Duygusunu tanımlamasına izin verin.
DUYGULARI İFADE ETME ÇALIŞMALARI
- Çeşitli duyguları yansıtan resimleri çocuğunuza gösterin ve üzerine konuşun. Sence nasıl olmuş? Sence nasıl hissediyor olabilir? gibi sorular sorun.
- Duygu ifadelerinin olduğu kartlar hazırlayın ve örnek olaylar söyleyerek bununla ilgili olabilecek kartı kaldırmasını isteyin. Örn:
- “Okuldan geldiğinde en sevdiğin yemeği pişirdiğimi gördün.”,
- “Arkadaşın oyuncağını elinden izinsiz aldı.”,
- “Akşam uyumaya hazırlanırken büyük bir gürültü duydun” gibi
- Heykel oyunu oynayın. Bir duygu ismi söyleyin ve çocuğunuzun o duyguyu heykel gibi canlandırmasını isteyin.
- Beraber duygu termometresi hazırlayın, ne kadar iyi veya ne kadar kötü hissettiğini somutlaştırabilmek için kullanın.
- Veli akademilerinde de konuştuğumuz gibi rüya egzersizi ve nefes egzersizleri yapın.
- Müziği açın ve birlikte serbest şekilde yürümeye başlayın. Duygu isimleri ya da kısa örnek olaylar söyleyerek onu yansıtacak şekilde yürümeye devam edin. (Şimdi üzgün gibi yürüyoruz, şimdi kızgın gibi yürüyoruz, şimdi okula geç kalmış gibi yürüyoruz gibi)
Unutulmamalıdır ki, çocuğun duygularını düzenleyemediği anlar, içinde bulunduğu durumu nasıl çözeceğini bilememesi sebebiyledir. Bunlar bakım verenine verdiği mesajlardır. Bu nedenle, öncelikle temel bakım vereninden alacağı şefkat ve sevgiye ihtiyacı vardır.
Ailece İzlenebilecek Film Önerisi /TERS YÜZ
Duygularımızı fark etmek ve ifade edebilmek ruh sağlığımız için çok önemlidir. Ters Yüz filmi duyguların bir kişinin davranışlarını ve dolaylı olarak o kişinin yaşayacaklarını nasıl etkileyeceğini çocuklara açıklıyor. Aynı zamanda duyguların, kişilerin hafıza sistemlerinde ne kadar etkili olduklarını, anılarını oluşturan temel taşların duygular olduğu en ince ayrıntısına kadar sembolize ediliyor. Duyguların aslında bizim sınıflandırdığımız gibi olumlu ya da olumsuz olarak farklılaşmadığını; olumsuz duyguların da olumlu duygular kadar normal olduğunu ve birlikte var olabildikleri anlatılıyor.
Okul Psikolojik Danışmanı
Y. Selin KARA
